Αστική ευθύνη του Δημοσίου

άρ. 105 ΕισΝΑΚ : «Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή η παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης που υπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος. Μαζί με το δημόσιο ευθύνεται εις ολόκληρον και το υπαίτιο πρόσωπο, με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων για την ευθύνη των υπουργών».

«…Επειδή, με το άρθρο 105 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα θεσπίζεται η ευθύνη του Ελληνικού Δημοσίου προς αποζημίωση από τις παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί. Από τη διάταξη αυτή συνάγεται ότι για την έγερση αγωγής προς αποζημίωση απαιτείται, μεταξύ άλλων, όπως η πράξη ή η παράλειψη ή η υλική ενέργεια των οργάνων του Ελληνικού Δημοσίου είναι παράνομη, δηλαδή με αυτή να παραβιάζεται κανόνας δικαίου, με τον οποίο προστατεύεται ορισμένο ατομικό δικαίωμα ή συμφέρον, περιλαμβάνει δε η αποζημίωση αυτή, σύμφωνα με το άρθρο 298 του Αστικού Κώδικα, την αποκατάσταση της θετικής και αποθετικής ζημίας του ζημιωθέντος. Εκ τούτων συνάγεται ότι εάν όργανο του Κράτους απομακρυνθεί από τη δημόσια υπηρεσία, συνεπεία παρανόμου πράξεως της Διοικήσεως, δικαιούται το όργανο αυτό να αξιώσει από το Ελληνικό Δημόσιο αποζημίωση προς αποκατάσταση της ζημίας την οποία υπέστη εκ του ότι κατά τη διάρκεια της παρανόμου απομακρύνσεώς του από τη δημόσια υπηρεσία δεν εισέπραξε τις αποδοχές τις οποίες θα εισέπραττε, εάν δεν είχε παρανόμως απομακρυνθεί από τη δημόσια υπηρεσία (ΣτΕ 969/2008 7μελής).

 

“Επειδή, με τις διατάξεις του άρθρου 105 του Εισ. Ν.Α.Κ., ορίζεται ότι: «Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του Δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης που τέθηκε για χάρη του γενικού συμφέροντος». Η διάταξη αυτή εφαρμόζεται σύμφωνα με το άρθρο 106 του Εισ. ΝΑΚ και για την ευθύνη των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου από παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων τους. Από τις ανωτέρω διατάξεις συνάγεται ότι για να θεμελιωθεί ευθύνη του Δημοσίου ή των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου, από πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων τους κατά την ενάσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί χρειάζεται η πράξη αυτή να είναι παράνομη, δηλαδή να παραβιάζεται με αυτήν  ορισμένη διάταξη νόμου που προστατεύει ορισμένο δικαίωμα του ιδιώτη ή και άμεσο συμφέρον αυτού (ΣτΕ 4331, 978/2000). Εξάλλου, αποζημιωτική ευθύνη του Δημοσίου ή των ΝΠΔΔ δύναται να γεννηθεί και από υλικές ενέργειες των οργάνων τους, υπό την προϋπόθεση ότι αυτές έλαβαν χώρα κατά την άσκηση των ανατεθειμένων σε αυτά καθηκόντων. Τέλος, για να γεννηθεί η από το άρθρο 105 Εισ. ΝΑΚ υποχρέωση για αποζημίωση πρέπει να υπάρχει αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της πράξεως ή παραλείψεως του οργάνου του Δημοσίου ή του ΝΠΔΔ που δημιουργεί το νόμιμο λόγο ευθύνης του και της ζημίας που επήλθε (ΣτΕ 347/1997). Τέτοια αιτιώδης συνάφεια υπάρχει, όταν κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, η φερόμενη ως ζημιογόνος πράξη ή παράλειψη κατά τη συνήθη και κανονική πορεία των πραγμάτων ή από τις ειδικές περιστάσεις στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν επαρκώς ικανή να επιφέρει το ζημιογόνο αποτέλεσμα (ΣτΕ 979/2000). Επίσης, η αποζημίωση συνίσταται στο χρηματικό ποσό που απαιτείται για την αποκατάσταση της βλάβης και την επαναφορά του πράγματος στην προτέρα κατάστασή του, η οποία θα επιτρέψει την τακτική εκμετάλλευσή του και την απόλαυση των ωφελημάτων που απορρέουν από αυτό (ΑΠ 1233/1993). Εξάλλου, κατά την έννοια των ίδιων διατάξεων, σε συνδυασμό με το άρθρο 932 ΑΚ, η εν λόγω ευθύνη καλύπτει, όχι μόνο τη θετική ή αποθετική ζημία (διαφυγόν κέρδος) του ζημιωθέντος, από την παράνομη δραστηριότητα των οργάνων του Δημοσίου ή του ΝΠΔΔ, αλλά και τη χρηματική ικανοποίησή του για ηθική βλάβη, δεδομένου ότι πρόκειται περί μορφής αδικοπραξίας (ΣτΕ 289/1995).” 

Αναλύοντας τις 105 και 106 ΕισΝΑΚ είναι πρόδηλο πως για να στοιχειοθετηθεί ευθύνη του Δημοσίου πρέπει να υπάρχει δραστηριότητα που συνίσταται σε πράξη, παράλειψη ή υλική ενέργεια. Ως πράξη νοείται οποιαδήποτε ενέργεια δημοσίου οργάνου είτε πρόκειται για εκτελεστή , είτε για μη εκτελεστή πράξη.

Αναφορικά με το δημόσιο χαρακτήρα της πράξης, παράλειψης, υλικής ενέργειας πρέπει να λεχθεί πως δεν απαιτείται αυτά να ασκούν δημόσια εξουσία. Πιο ειδικά, τα όργανα μπορούν να δρουν στο πλαίσιο του δημοσίου δικαίου και στο πλαίσιο κάποιας λειτουργικής αρμοδιότητας ενός δημοσίου οργάνου. Συμπεριλαμβάνονται επομένως στις παραπάνω διατάξεις και τα όργανα , τα οποία δρουν για λογαριασμό δημοσίων οργάνων. Φυσικά , απαραίτητη προυπόθεση για τη σύσταση της ευθύνης του δημοσίου οργάνου είναι η νόμιμη υπόσταση αυτού, η οποία εξαρτάται από την ορθή νομοθετική ανάθεση αρμοδιοτήτων (νομοθετική εξουσιοδότηση) ή από την ύπαρξη εκτελεστής διοικητικής πράξης.

Επιπροσθέτως, πρέπει να πρόκειται για μία παράνομη πράξη, παράλειψη ή υλική ενέργεια. Δεν απαιτείται υπαιτιότητα του διοικητικού οργάνου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας. Ουσιαστικά απαιτείται η παράβαση ενός νομικού πλαισίου, το οποίο διέπει τη δράση των δημοσίων οργάνων. Ωστόσο, η ευθύνη προς αποζημίωση συντρέχει όχι μόνο όταν με πράξη ή παράλειψη οργάνου της διοίκησης  παραβιάζεται συγκεκριμένη διάταξη νόμου, αλλά και όταν παραλείπονται τα ιδιαίτερα καθήκοντα και υποχρεώσεις που, από τη νομοθεσία και τα δεδομένα της κοινής πείρας και τις αρχές της καλής πίστης, προσιδιάζουν στη συγκεκριμένη υπηρεσία. Ο έλεγχος του παρανόμου είναι έλεγχος παρεμπίπτων και ενάποκειται στην κρίση του δικαστηρίου για την κατάφαση αυτού.

Φυσικά πρέπει να εντοπίζεται άμεση σύνδεση της παρανομίας της πράξης με τη ζημιογόνο επίδραση που επιφέρει στο διοικούμενο που προσεφεύγει. Απαιτείται επομένως αιτιώδης συνάφεια μεταξύ των δύο αυτών στοιχείων. Το στοιχείο της ζημίας είναι αδιάφορο αν εντοπίζεται σε περιουσιακό ή ηθικό. Αρκεί η βλάβη των εννόμων συμφερόντων του προσφεύγοντος.

Όδον αφορά το θέμα της αποζημίωσης που επιδιώκει ο προσφεύγων βάσει των 105 και 106 ΕισΝΑΚ, αυτή είναι χρηματική και πλήρης. Με τον όρο πλήρης εννοείται πως καλύπτεται όλο το χρηματικό ποσό που μειώθηκε η περιουσία του διοικουμένου ή το ποσό που συνίσταται στη ματαίωση της αύξησης της περιουσίας του. Πρόκειται για αγωγή με καταψηφιστικό αίτημα, η οποία πρέπει να ασκηθεί μέσα στο χρονικό διάστημα παραγραφής της επίδικης αξιώσεως. Με την τελεσιδικία της απόφασης δημιουργείται δεδικασμένο μόνο υπέρ και κατά των διαδίκων που αναμείχθηκαν στη συγκεκριμένη υπόθεση.