Με την τροπολογία – προσθήκη στο σχέδιο νόμο του Υπουργείου Μετανάστευσης, με τίτλο « Βελτίωση μεταναστευτικής νομοθεσίας, τροποποίηση διατάξεων των Ν. 4636/2019 (Α’ 169), 4375/2016 (Α’ 51), 4251/2014 (Α’ 80) και άλλες διατάξεις», το Υπουργείο Παιδείας εισήγαγε το θεσμό της τηλεκπαίδευσης στα σχολεία της χώρας.
Σύμφωνα με την Αιτιολογική έκθεση του πρώτου άρθρου της τροπολογίας, η συγκεκριμένη μέθοδος σύγχρονης μετάδοσης του μαθήματος θα υιοθετείται μόνο σε περιπτώσεις επιδημικών νόσων. Μάλιστα, δεν επιτρέπεται η αποθήκευση του παραδιδόμενου μαθήματος με τεχνικά μέσα, ούτως ώστε να μπορέσει να διασφαλιστεί πως το συγκεκριμένο αρχείο δε θα διαρρεύσει και σε άτομα που δεν έχουν εξουσιοδοτημένη πρόσβαση προς τούτο.
Από τις αναφερόμενες προβλέψεις, γεννώνται σημαντικά ερωτήματα, που αφορούν την προστασία των προσωπικών δεδομένων των εμπλεκόμενων μερών . Κατά πόσο θα μπορούσε μία ζωντανή μετάδοση της διδασκαλίας που γίνεται στην τάξη να έχει ως αποδέκτες μόνο μαθητές, πώς θα διασφαλιστεί πως κάποιο βίντεο δε θα σωθεί και αποθηκευτεί σε κάποια πλατφόρμα, θα φαίνονται και τα πρόσωπα των μαθητών που συμμετέχουν δια ζώσης στο μάθημα ή θα φαίνεται μόνο το πρόσωπο του καθηγητή που παραδίδει το μάθημα ;
Η διεξαγωγή τηλεκπαίδευσης συνεπάγεται την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων τόσο κατά την καταγραφή της διδασκαλίας εκ μέρους του διδάσκοντος όσο και κατά τη συμμετοχή των μαθητών καθόσον προσωπικά δεδομένα αποτελούν και η φωνή και η εικόνα.
Όπως γίνεται αντιληπτό, δεν είναι τόσο εύκολο να απαντηθούν τα συγκεκριμένα ερωτήματα, δεδομένης της πολυπλοκότητας του ζητήματος.
Αρχικά, το πρώτο βήμα που πρέπει να γίνει από το Υπουργείο Παιδείας, είναι να δώσει τις απαραίτητες κατευθύνσεις στην εκάστοτε σχολική μονάδα, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η ασφάλεια της πλατφόρμας, μέσω της οποίας θα γίνεται η ζωντανή μετάδοση, εγκαθιστώντας ισχυρά συστήματα ασφαλείας , που καθιστούν την παραβίαση (χακάρισμα) εξαιρετικά δυσχερή, αν όχι ακατόρθωτη. Επιπροσθέτως, η ασφάλεια του συστήματος θα μπορούσε να διασφαλιστεί και από μία μέθοδο κρυπτογράφησης της πλατφόρμας, κάτι που θα μπορούσε να προφυλάξει την οποιαδήποτε μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση σε αυτή. Η εφαρμογή κλειδιών ασφαλείας, διαφορετικών κάθε φορά με αποστολή κρυπτογραφημένων μηνυμάτων στους μαθητές θα μπορούσε να διασφαλίσει κάποιο minimum ασφαλείας. Όπως γίνεται αντιληπτό, το βασικό βήμα για την εφαρμογή της σύγχρονης τηλεκπαίδευσης, είναι η θωράκιση της πλατφόρμας με εφαρμογή τεχνικών και οργανωτικών μέτρων, που θα καταστήσουν την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων μία ασφαλή διαδικασία.
Ωστόσο, για ακόμα μία φορά δεν μπορεί να διασφαλιστεί πως η συγκεκριμένη ζωντανή μετάδοση, δε θα βιντεοσκοπηθεί από κάποιο έτερο μέσο, ή δε θα αποθηκευτεί. Εν προκειμένω, το κλίμα για τη συγκεκριμένη προβληματική του αποδεικνύεται από την ίδια τη διατύπωση του άρθρου 1 της τροπολογίας και συγκεκριμένα στην παράγραφο 2 όπου αυτολεξεί αναφέρεται πως «δεν επιτρέπεται η καταγραφή και αποθήκευση του παραδιδόμενου μαθήματος, παρά μόνο η ζωντανή μετάδοση ήχου και εικόνας». Για να κατασταθεί σαφές, η βιντεοσκόπηση και η διαρκής αναμετάδοση του βίντεο, με την γνωστή μέθοδο της διάρρευσης μέσω social media, θα προσέβαλε κατάφωρα οποιαδήποτε προσωπικά δεδομένα διακινούνται. Εξ αυτού του λόγου θα έπρεπε να υπάρχει πιο αποφασιστική διατύπωση για τέτοιες συμπεριφορές, καθώς η όλη διαδικασία απευθύνεται σε μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, χωρίς κάποιοι να έχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν τη σημασία του προβλήματος αυτού. Επομένως, ακόμα και αν αναζητηθούν πλατφόρμες και λύσεις που απαγορεύουν την επιτόπου αποθήκευση στον Η/Υ του μεταδιδόμενου μαθήματος, ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος της βιντεοσκόπησης με κινητό, τάμπλετ και γενικότερα άλλο τεχνικό μέσο, καθιστώντας εξαιρετικά αμφίβολη τη σύμπλευση του συγκεκριμένου εγχειρήματος με την προστασία των προσωπικών δεδομένων.
Επίσης, το όλο εγχείρημα φαίνεται να έχει κενά και ως προς τις περιπτώσεις που εν μέσω μαθήματος αποκαλυφθούν ειδικής κατηγορίας προσωπικά δεδομένα, όπως δεδομένα υγείας, ή εθνοτικής καταγωγής. Κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος, μπορεί σε κάποια στιγμή ανάπαυλας που θα έχει η τάξη, συνομιλώντας με το δάσκαλο ή με τον καθηγητή να αποκαλυφθούν π.χ. δεδομένα υγείας. Μία τέτοια αυθόρμητη συζήτηση που είναι γνωστό πως μπορεί να γίνει εν μέσω μαθήματος μεταξύ διδασκόντων και μαθητών, δεν αποτελεί μεν το σκοπό της μετάδοσης του μαθήματος, αποτελεί δε μία τέτοια περίπτωση ένα σημαντικό ενδεχόμενο, που εκθέτει το μαθητή, ο οποίος μοιράζεται κάτι τέτοιο εν μέσω οικείου περιβάλλοντος, όπως είναι μία τάξη για μία δεδομένη χρονική στιγμή και αυτό μπορεί να βιντεοσκοπηθεί από το σπίτι κάποιου συμμαθητή του και να αναμεταδοθεί και σε έτερα πρόσωπα.
Επιπροσθέτως, όσον αφορά τα προσωπικά δεδομένα των καθηγητών, πρέπει να διασφαλιστεί πως αποκλειστικός στόχος της σύγχρονης μετάδοσης του παραδιδόμενου μαθήματος δεν είναι η απομακρυσμένη αξιολόγηση του εκπαιδευτικού και η κατάρτιση προφίλ αυτού σχετικά με τις επαγγελματικές του ικανότητες. Είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί πως οποιοσδήποτε άλλος σκοπός προκύψει δεν θα είναι σύννομος και δε θα γίνεται δεκτός.
Συμπερασματικά, λόγω των σημαντικών δυσκολιών που γεννώνται με την υιοθέτηση της συγκεκριμένης μεθόδου, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί από το Υπουργείο πως οι εκπαιδευτικοί θα ενημερωθούν σωστά για το πότε θα πρέπει να διακόπτεται η μετάδοση, ή για το πότε θα πρέπει να υπάρξει σίγαση τυχόν συνομιλιών. Επιπροσθέτως, θα πρέπει να εστιαστεί όλη η οργάνωση στη διασφάλιση του ασφαλούς της επεξεργασίας, καθώς τυχόν παραβιάσεις ή μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση θα αχρήστευε την όλη συζήτηση περί προσωπικών δεδομένων.
Εν προκειμένω, αναμένεται να διενεργηθεί από το Υπουργείο η εκτίμηση αντικτύπου (άρθρο 35 ΓΚΠΔ), όπου θα ρυθμίζονται ο τρόπος και τα μέσα τεχνολογίας που θα χρησιμοποιούνται για την υλοποίηση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, ο τρόπος συμμετοχής τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των μαθητών σε αυτήν, οι όροι και οι προϋποθέσεις διενέργειας της όλης διαδικασίας, συμπεριλαμβανομένων και κατάλληλων οργανωτικών – τεχνικών μέτρων, προς πρόσθετη διασφάλιση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων των συμμετεχόντων.
Βρισκόμαστε σε αναμονή των εξελίξεων, για οποιαδήποτε περαιτέρω κριτική του εγχειρήματος.
Σαμαρά Ιω. Σοφία
Δικηγόρος Θεσσαλονίκης
ΜΔΕ Ποινικών και Εγκληματολογικών Επιστημών
